Πολυξένη: ένα κορίτσι που δεν χωράει σε έναν ασπρόμαυρο κόσμο

 

Πολυξένη: ένα κορίτσι που δεν χωράει σε έναν ασπρόμαυρο κόσμο

ένα στοχαστικό σημείωμα για μια παράσταση και μια μνήμη

Υπάρχουν θεατρικές μορφές που μοιάζουν να έχουν ξεπηδήσει από τη μυστική παιδική μας βιβλιοθήκη — εκεί που κρύβαμε ιστορίες για τις μέρες που θέλαμε να γίνουμε ανεξάρτητες, αλλόκοτες, ελεύθερες. Η Πολυξένη της Στέλλας Μιχαηλίδου, που παρουσιάζεται στην Παιδική Σκηνή του ΚΘΒΕ, μου ξύπνησε τέτοια ανάμνηση. Ή μάλλον, μια οικειότητα: με την Πίπη Φακιδομύτη της Άστριντ Λίντγκρεν, που πρωτογνώρισα όταν ήμουν παιδί.

Η Πίπη ήταν για μένα κάτι παραπάνω από λογοτεχνική ηρωίδα. Ήταν ένα κορίτσι που τολμούσε: να λέει όχι, να ανατρέπει κανόνες, να γελάει με την αυθεντία, να ζει μόνη της, να ορίζει τον κόσμο της. Δεν υπήρχε κανείς να της πει τι είναι σωστό και τι λάθος — και αν υπήρχε, τον προσπερνούσε με εκείνο το χαρακτηριστικό της μείγμα εξυπνάδας, αφέλειας και στοχαστικής αποδιοργάνωσης. Ήταν πανίσχυρη σωματικά, αλλά ταυτόχρονα άφοβα τρυφερή. Έπαιζε με όρους που η ίδια όριζε, και επέμενε πως η φαντασία έχει τη δική της αλήθεια — μια αλήθεια πιο βαθιά απ’ την "πραγματικότητα" των ενηλίκων.

Η Πίπη υπήρξε —και παραμένει— ένα φεμινιστικό αρχέτυπο: ένα κορίτσι που δεν ζητά αποδοχή για να υπάρξει, ένα παιδί που αμφισβητεί την κανονικότητα, μια ύπαρξη που παραβιάζει τα όρια του "κανονικού" με φαντασία, θάρρος και μοναξιά. Κι αυτό είναι που τη συνδέει με την Πολυξένη.

 Η Πολυξένη, όπως και η Πίπη, δεν ανήκει. Ούτε στα καλούπια της ευγένειας, ούτε στις υποχρεώσεις της σχολικής ρουτίνας, ούτε στις κοινωνικές συμβάσεις που θέλουν τα παιδιά "ήσυχα", "συμμορφωμένα", "καλά". Είναι ένα κορίτσι-πνεύμα, που διεκδικεί τον κόσμο όπως τον βλέπει: χρωματιστό, άναρχο, ποιητικό.

Αυτή η στοχαστική απεικόνιση της γυναικείας παιδικής απειθαρχίας είναι ίσως η μεγαλύτερη αξία της δραματουργίας της Μιχαηλίδου: η Πολυξένη κουβαλά την ανάγκη να υπάρξει με δικούς της όρους — όπως η Πίπη, που ζούσε χωρίς γονείς αλλά γεμάτη δύναμη, ανατρεπτικότητα και χαρά. Η Πολυξένη, αντίστοιχα, υφαίνει τον εαυτό της ανάμεσα σε φανταστικούς φίλους, αντικείμενα με ψυχή και σπαράγματα καθημερινότητας που αποκτούν μαγικό χαρακτήρα.

Το εικαστικό σύμπαν της παράστασης είναι εντυπωσιακό: το video art, η σκηνογραφία και οι φωτισμοί δημιουργούν έναν πολυεπίπεδο χώρο έκφρασης, ονειρικό και ταυτόχρονα γειωμένο — έναν τόπο όπου το φαντασιακό του παιδιού γίνεται αποδεκτό ως μορφή αλήθειας. Η σκηνή με τη ρακοσυλλέκτρια-νεράιδα λειτουργεί σαν τελετουργικό πέρασμα, σαν μια ανάσα από έναν κόσμο που αγκαλιάζει τα θραύσματα, τα υπόλοιπα, τις παραφωνίες.

Αξίζει να σημειωθεί η πρόθεση της παράστασης να συμπεριλάβει μορφές κοινωνικής ετερότητας: τη μεταναστευτική εμπειρία, τις μονογονεϊκές οικογένειες, τα "αόρατα" παιδιά. Όλα αυτά τοποθετημένα διακριτικά, σαν νύξεις σε ένα θεατρικό τοπίο που φιλοδοξεί να είναι περιεκτικό και συμπονετικό.

Ομολογώ πως το παιδικό θέατρο δεν ήταν ποτέ ένας τόπος με τον οποίο συντονίστηκα βαθιά. Οι καθιερωμένοι του κώδικες, οι τρόποι ερμηνείας και τα αφηγηματικά του σχήματα, μού είναι συχνά ανοίκεια. Και η Πολυξένη μοιραζόταν κάποια από αυτά. Βρήκα, όμως, κάτι που μου μίλησε. Ίσως γιατί δεν μου μίλησε ως παιδί, αλλά ως εκδοχή της μνήμης μου, ως μια φωνή που αντήχησε από έναν παλιό, εσωτερικό χώρο.

Η Πολυξένη δεν είναι μια ηρωίδα που καταλήγει να "συμμορφώνεται", ούτε κάποια που "κερδίζει" με τον γνωστό τρόπο. Είναι, όπως και η Πίπη, ένα σύμβολο της δικαιωματικής επιθυμίας να είμαστε όπως είμαστε — με τις φωνές, τις φοβίες και τα φτερά μας. Και ίσως γι’ αυτό, η παράσταση, με την εικονοποιητική της δύναμη και την ποιητική της πρόθεση, με άγγιξε: γιατί μου θύμισε τη χαρά και τη δυσκολία του να μεγαλώνεις χωρίς να προδώσεις την εσωτερική σου Πολυξένη.

                                                                                                                      Έλενα Σταματοπούλου