Η Καρδιά του Σκύλου — Ή το πείραμα της ψυχής στην εποχή των τεράτων

 Η Καρδιά του Σκύλου — Ή το πείραμα της ψυχής στην εποχή των τεράτων

για την παράσταση της Έφης Μπίρμπα με τον Άρη Σερβετάλη

Υπάρχουν έργα που δεν ανήκουν σε εποχή. Δεν είναι ούτε μοντέρνα, ούτε επίκαιρα. Είναι αρχέτυπα. Μας δείχνουν το ίδιο λάθος που επαναλαμβάνουμε, κάθε φορά με άλλα λόγια, άλλες σημαίες, άλλες φόρμες.
Η Καρδιά του Σκύλου του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ είναι ένα τέτοιο έργο. Μια χειρουργική τομή στη φιλοδοξία του ανθρώπου να επιβληθεί στο άλλο ον. Να το διαμορφώσει, να το εξανθρωπίσει, να το «βελτιώσει». Να του δώσει ψυχή, επειδή πιστεύει πως έχει το δικαίωμα.

Γιατί είναι ανώτερος, επιστήμονας, επαναστάτης, μορφωμένος, εκλεπτυσμένος, ιεραρχικά τοποθετημένος πιο ψηλά, ιδεολογικά τοποθετημένος πιο ψηλά. Και πιστεύει, ακλόνητα, πως αυτό του δίνει την εξουσία να μεταμορφώνει. Όχι να συνομιλεί, αλλά να επεμβαίνει.

---

Ο καθηγητής Πρέομπραζένσκι, κεντρικός ήρωας του έργου, κάνει ένα πείραμα: παίρνει την καρδιά ενός ανθρώπου και τη φυτεύει σε έναν σκύλο. Από το πείραμα γεννιέται ο Σαρικόφ. Ένα υβρίδιο. Ένα πλάσμα που δεν ταιριάζει πουθενά.
Αλλά το πιο τρομακτικό δεν είναι αυτό που γίνεται ο σκύλος. Είναι αυτό που νόμιζε πως είχε δικαίωμα να κάνει ο γιατρός.

Η ιστορία, λοιπόν, δεν αφορά την αποτυχία της επιστήμης. Αφορά την ύβρη της εξουσίας. Όποια μορφή και αν παίρνει — ιδεολογική, πολιτική, τεχνολογική, προσωπική.

---

Το 2000, όταν σκηνοθέτησα στην «Κουΐντα» το Inferno, μια σκηνική σύνθεση με θέμα την κόλαση με βάση τον Μαιτρ και Μαργαρίτα, δέχθηκα κριτική από τους συντροφικούς μου κύκλους. Πώς τολμάς να δίνεις φωνή σε έναν «αντεπαναστάτη»; Έναν «λευκό»; Έναν «τσαρικό»; Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα πόσο λεπτό είναι το νήμα ανάμεσα στην πίστη και το δόγμα. Πόσο γρήγορα η ιδεολογία γίνεται εργαλείο καταστολής — όταν ξεχνάει την αγάπη. Έπρεπε βέβαια, να τραυματιστώ προσωπικά και βαθιά, για να μου γίνει ξεκάθαρο, αλλά κάλλιο αργά, παρά ποτέ.

Σήμερα, βλέποντας την παράσταση της Έφης Μπίρμπα, με τον Άρη Σερβετάλη, δεν βρήκα μόνο ένα σπουδαίο θεατρικό έργο. Βρήκα μια υπενθύμιση. Μια ανάμνηση του γιατί κάνουμε θέατρο. Του γιατί, ίσως, υπάρχουμε.

---

Η σκηνοθεσία της Μπίρμπα δεν επιβάλλει νόημα. Δημιουργεί έναν παλλόμενο χώρο, ρευστό, όπου το σώμα, το φως, η εικόνα και ο ήχος συνυφαίνουν το αόρατο. Οι προβολές δεν διακοσμούν — ιχνηλατούν. Η σκηνογραφία δεν επεξηγεί — γεννά το τοπίο της αμφιβολίας.

Ο Άρης Σερβετάλης, με μια συγκλονιστική ενσώματη ερμηνεία, γίνεται το ίδιο το ερώτημα. Δεν παίζει χαρακτήρα· παραδίδεται στη μεταμόρφωση. Είναι ο σκύλος που γίνεται άνθρωπος, αλλά παραμένει κάτι άλλο: ένας ζωντανός μάρτυρας της αστοχίας του ανθρώπινου εγχειρήματος να καθορίζει τι είναι ζωή και τι αξίζει.

Όλοι οι ηθοποιοί ακολουθούν τη γραμμή της σκηνοθεσίας με πειθαρχία και ακρίβεια, δημιουργώντας έναν συλλογικό μηχανισμό που δε σε καθησυχάζει — σε ξεβολεύει.

---

Και αν νιώθω ακόμα κάποιες απόψεις του Σερβετάλη εχθρικές, δεν παύω να σέβομαι αυτό που συμβαίνει πάνω στη σκηνή. Γιατί, στο τέλος, κανείς δεν έχει το μονοπώλιο της αλήθειας.
Η αλήθεια, όπως και η πραγματικότητα, είναι πάντα μερική. Προσωπική. Ρευστή.
Όποιος λέει «η δική μου είναι η μοναδική», ήδη έχει πέσει στην παγίδα του Πρέομπραζένσκι.

Και όσο μπανάλ, όσο παλιομοδίτικο κι αν ακούγεται, υπάρχει μόνο μία δύναμη που δεν μεταμορφώνει βίαια, αλλά απελευθερώνει:
η αγάπη.

Όχι η ρομαντική, ούτε η γενική. Αλλά εκείνη η συμπαντική, αμείλικτη δύναμη που βλέπει το πλάσμα ως μυστήριο και όχι ως αντικείμενο.

---

Η Καρδιά του Σκύλου δεν είναι έργο εποχής. Είναι καμπάνα. Χτυπά κάθε φορά που νομίζουμε ότι επειδή είμαστε «ανώτεροι», «πιο σωστοί», «πιο καλλιεργημένοι», μπορούμε να επεμβαίνουμε στη ζωή του Άλλου, στον τρόπο που υπάρχει, σκέφτεται, πιστεύει.
Κι αν μας μένει κάτι από αυτήν την παράσταση, ας είναι αυτό:
μην ξεχνάς το όριο.
Μην ξεχνάς τη σιωπή.
Μην ξεχνάς ότι αγάπη σημαίνει να αφήνεις χώρο — όχι να καταλαμβάνεις.

                                                                                                Έλενα Σταματοπούλου